Logica, etiketten en vlees

Toen de bundel essays Logica, etiketten en vlees in 1979 bij De Bezige Bij verscheen, bestond Stefan Themerson – als vertaalde Engelstalige auteur – al wel in het Nederlands. Door Gust Gils en Freddy de Vree waren er twee romans vertaald, waarvan één (Kardinaal Pölätüo) met een aanbeveling van W.F. Hermans. Matsiers route naar Themerson verliep via de Amsterdamse Athenaeum Boekhandel, waar een boek zijn aandacht trok door het buikbandje met een aanbeveling van Bertrand Russell.

Het zat om een roman die Professor Mmaa’s Lecture heette. Die was gesitueerd in een termietenstaat. Alle personages in het boek zijn termieten: de studenten die het college bijwonen, professor Mmaa zelf, de zogeheten wet-nurses, enz. Het was bizar dat zo’n roman, wel een jaar of vijftien na de publicatie, daar zomaar ergens kon liggen. Matsier nam het boek mee, las het, en dacht erover het te vertalen. Maar daar is het nooit meer van gekomen.

Vervolgens was het de al genoemde essaybundel Logic, Labels, and Flesh uit 1974 die hij erg aantrekkelijk vond – net als zijn mederedacteuren van De Revisor, vooral Tom van Deel en Dirk Ayelt Kooiman. Het boek, zeldzaam voor een bundel essays, bevatte talrijke illustraties: tekeningen, foto’s, diagrammen. Het titel-essay, ‘Logica, etiketten en vlees’ en ‘Anatomie van het lachen’ verschenen in vertaling in De Revisor.

In het essay ‘Hoeveel geschiedenis hebben we nodig?’ luidt Themersons natuurwetenschappelijk getinte antwoord op die vraag: zo weinig mogelijk. Maar daarin speelt zeker ook zijn afkeer mee van de door hem meegemaakte geschiedenis. De Tweede Wereldoorlog veranderde hem van iemand die in Polen en in het Pools, en van iemand die in Frankrijk en in het Frans, tot iemand die ten slotte in Engeland en in het Engels schreef.

Belangstelling voor zijn biografie, ook een vorm van geschiedenis, stelde hij niet op prijs. Lezers die daarin toch geïnteresseerd zouden zijn, kunnen terecht in het prachtige documentaire boek Unposted Letters, samengesteld door Jasia Reichardt. Over dat boek en over Fifteen Journeys van laatstgenoemde schreef Matsier een stuk in De Gids. Het is gemakkelijk te vinden op het internet en  heet ‘De oorlog zo klein mogelijk houden’.

Stefan Themerson, Logica, etiketten en vlees, vertaling Nicolaas Matsier, De Bezige Bij, 1979

Geselecteerde reacties

T. van Deel, Trouw, 1989

In wat misschien wel zijn mooiste boek is, Logica, etiketten en vlees, laat Stefan Themerson een man in een café een glas bier bestellen. ‘Gaat het goed met je?’ vraagt de serveerster. Hij zegt dat het best met hem gaat, maar zij gelooft dat niet: ‘Je ziet er zo raar uit.’ ‘O,’ zegt hij de man, ‘dat komt gewoon doordat ik nadenk.’ Als de vrouw vraagt waarover hij nadenkt, antwoordt hij: ‘Over denken.’ Haar eerste reactie is: ‘Je bent gek.’ Ze praten er nog wat over door en de man maakt haar duidelijk dat ook zijzelf nu aan het denken over denken is, dus dat die bezigheid lang niet zo eigenaardig is. ‘Daar zit hem nu juist de fout,’ zegt de vrouw dan. ‘Ik dacht niet over denken, ik dacht over jou.’ Dit is in het kort waar heel Themersons oeuvre over gaat.

Gerrit Krol, NRC Handelsblad, 1979

Hoed af voor Nicolaas Matsier die van dit hondsmoeilijke Logic, Labels and Flesh een schitterend Nederlands boek maakte.

T. van Deel, Trouw, 1979

Het is moeilijk om Themerson te etiketteren, al kan bij wijze van vergelijking Gerrit Krol dienst doen. Wat Krol in Nederland doet, namelijk verschillende gebieden combineren (informatica, taalfilosofie, romankunst) en zijn denken aanschouwelijk voorstellen (zie Het gemillimeterde hoofd bij voorbeeld), doet Themerson in Engeland. En ook bij hem, net als bij Krol, is zijn oeuvre samenhangend, hoeveel diversiteit aan vormen er ook in aangetroffen wordt.